Dlaczego probiotyki przynoszą korzyści?

Korzyści płynące ze stosowania probiotyków dotyczą ich wpływu na mikrobiotę jelitową¹. Mikrobiota (zwana czasem mikroflorą) to biliony różnych mikroorganizmów, które żyją we wzajemnej relacji w jelitach. Te mikroorganizmy znajdują się głównie w okrężnicy i mają korzystne działanie jak np. stymulacja systemu odpornościowego i fermentacja składników (substratów), co przyczynia się do odżywiania komórek gospodarza².

Mikrobiota jelitowa jest obecna już od urodzenia, kształtuje się w ciągu pierwszych trzech lat życia, a w wieku dorosłym osiąga „stabilną” populację³. W ciągu pierwszych lat na skład mikrobioty mają wpływ takie czynniki jak długość ciąży, sposób porodu, sposób karmienia (piersią czy z butelki), stosowanie antybiotyków lub przebyte choroby². Zaburzenia różnorodności mikrobioty we wczesnych latach życia mogą prowadzić do alergii i otyłości w późniejszym życiu³.

Natomiast u dorosłych na różnorodność i skład mikrobioty jelitowej mogą wpływać takie czynniki jak dieta, stosowanie leków (w tym antybiotyków), przebyte choroby, wiek³. Brak równowagi mikrobioty (mikroflory) jelitowej może przejawiać się biegunkami, stanami zapalnymi oraz przerostem szkodliwych bakterii w jelitach⁴.

Główną korzyścią probiotyków jest wpływ na ekosystem jelit poprzez: przywracanie równowagi mikrobioty jelitowej, poprawę fizjologii jelit (w tym wzmacnianie bariery śluzowej, która uniemożliwia szkodliwym bakteriom dostęp do komórek), trawienie pokarmu lub wpływanie na układ odpornościowy (w tym zwiększenie wydzielania przeciwciał, które mogą atakować szkodliwe bakterie)^1,3.

Jak wybrać dobry probiotyk?

Probiotyki mogą występować w różnych formach, takich jak fermentowana żywność, suplementy diety i leki probiotyczne³.

Klasyfikacja probiotyku jako lek, suplement diety albo żywność jest powiązana m.in. z poziomem dowodów klinicznych dotyczących skuteczności i bezpieczeństwa³. Fermentowana żywność probiotyczna spożywana w ramach zbilansowanej diety oraz suplement diety jako uzupełnienie normalnej diety mogą przynosić korzyści zdrowotne, ale nie mają udowodnionego działania terapeutycznego³. Co innego w przypadku leku probiotycznego, który charakteryzuje się dowodami klinicznymi potwierdzającymi nie tylko jego korzystny wpływ na organizm, ale również działanie terapeutyczne lub zapobiegawcze⁵. A dodatkowo, każdy lek w Polsce musi być zarejestrowany przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych.

Odporność probiotyku na niesprzyjające warunki

Bardzo ważną kwestią przy wyborze probiotyku jest zdolność do przetrwania zawartego w nim szczepu bakterii lub drożdży w trudnych warunkach, które wynikają np. z przyjmowania antybiotyków albo z oddziaływania soku żołądkowego.

Jeśli chodzi o antybiotyki, to probiotyki zawierające drożdże Saccharomyces boulardii CNCM I-745, które są naturalnie niewrażliwe na antybiotyki, mogą być przyjmowane nawet jednocześnie z różnymi antybiotykami⁶. Inaczej wygląda sytuacja z probiotykami bazującymi na szczepach bakterii, które nie mają tej naturalnej oporności. Z tego względu, aby takie probiotyki niosły korzyści, zaleca się przyjmować je z kilkugodzinnym odstępem od przyjęcia antybiotyku.

Niektóre probiotyki mogą nie przetrwać trudnych warunków panujących w żołądku i dlatego do jelit dociera ich mniej¹. Na przykład gatunek bakterii powszechnie występujący w fermentowanych produktach mlecznych (Lactococcus lactis) jest wysoce wrażliwy na działanie soku żołądkowego i żółci, więc utrzymuje się w przewodzie pokarmowym tylko przez krótki czas⁷.

O przetrwaniu danego szczepu w niesprzyjających warunkach będzie decydowała również odpowiednia liczba jednostek (komórek mikroorganizmów) w produkcie, tzw. stabilność probiotyku, która może się zmniejszać np. w procesie produkcji i pakowania albo w czasie przechowywania na półce. W przypadku leków probiotycznych liczba jednostek podanych na opakowaniu i wynikająca z tego skuteczność produktu jest zweryfikowana przez organy dopuszczające produkt do obrotu, natomiast w przypadku suplementów diety taka weryfikacja nie jest wykonywana. Według raportu Najwyższej Izby Kontroli (NIK) z 2017 r. prawie 90% probiotyków będących suplementami diety nie zawierało deklarowanej liczby bakterii probiotycznych⁸.

Pełna nazwa szczepu probiotycznego również ma znaczenie

W przypadku probiotyku warto zwrócić również uwagę na obecność na etykiecie lub ulotce pełnego oznaczenia szczepu (np. Saccharomyces boulardii CNCM-745), a nie tylko gatunku (np. tylko „Saccharomyces boulardii”). Ma to znaczenie dlatego, że nie wszystkie szczepy należące do danego gatunku mają ten sam poziom dowodów klinicznych, które potwierdzają ich korzyści zdrowotne^3,5.

I na koniec jeszcze jedna istotna informacja: probiotyku nie należy mylić z prebiotykiem, który jest składnikiem ulegającym fermentacji (zwykle są to niestrawione węglowodany), będącym źródłem pożywienia dla mikrobioty i probiotyków właśnie¹.